Deba

Herria sortu baino milaka urte lehenagotik, Debak itsasoarekin eta urarekin izan duen erlazioa historian zehar behin eta berriro errepikatu den kontua da.

Udalerriko lehen giza-asentamenduen aztarnak Goi Paleolitiko garaikoak dira, eta bertako haitzuloetan aurkitutako maskortegiek, hezurrezko arpoiek eta Ekaingo Paleolitikoko santutegian ikus ditzakegun arrainen zenbait irudik erlazio horren hasieraren berri ematen digute. Bitxia bada ere, milaka urte geroago, erromatarren kronikek ere aipatzen dituzte kostalde hau eta "Deva" ibaia, denborarekin herriari izena emango dion ibaia, alegia.

Herriaren jatorriak 1343. urtera garamatza. Urte batzuk lehenago, 1294an, Alfonso IV. erregearen eskutik hiri-gutuna jaso zuten Monte-Real de Iciar-eko biztanleek. Hauek kostaldera hurbildu beharra ikusi zuten, eta horrela, herri berri bat sortu zuten:  Monreal de Deva.

Deba ibaiaren eskuinaldean kokaturik, arrantza, nekazaritza, industria eta salerosketan jarraitu zuten. Kostaldeko gainontzeko arrantzaleen antzera, debarrek balea harrapatzen ematen zuten ahaleginik handiena, nahiz eta bestelako arrantza baztertu ez. Burdinolak ziren industriaren oinarri, bertatik burdina-tresnak ateraz; lantegi haiek ibai eta erreka bazterretan kokatzen ziren ur indarraz baliatzeko.

XV. mendean Debak oso garai ona bizi izan zuen itsasoko trafikoaren ondorioz; batez ere, Gaztelako eta Aragoiko artileak Debako portutik esportatzen zirelako Europako hainbat herrialdetara.

Orduñako pasoa zabaltzean, burdingintza eta kaiko uren sakontasun eskasa zela medio, Debak zuen onura estrategikoa gutxitzen joan zen. XIX. mendearen erdialdera, portuak zuen trafikoa behera zihoan neurrian, beste aktibitate bat sortu zen: udaldia. Itsas-bainuek garrantzia hartu, eta Debak duen hondartza atsedenerako leku bihurtu zen. 1960-70eko hamarkadetan gustu eta moda aldaketak izan ziren arren, Debak ez du tradizio turistikoa galdu.

Gaur egun, Debak itsasoari begira jarraitzen du. Hondartzek, itsaslabarrek eta kretazikoko kareharrizko mendiguneek Lurraren milioika urtetako historia geologikoa gordetzen dute, eta  Euskal Kostaldeko UNESCOren Munduko Geoparkea ezagutzeko bidaia paregabea eskaintzen digute.

Debak bi hondartza eder ditu, ia herrigunean bertan. Biek, Santiagokoak eta Laparikoak, ISO 14.001 ziurtagiria dute. Haien gainetik, behatoki luze gisa, Cárdenas eta Pablo Sorozabal itsas pasealekuek kostaldea zeharkatzen dute Bizkaiko Golkoko kostaldearen eta itsasoaren panoramika ikusgarriak eskainiz. Bertan sortzen diren olatuen kalitatea ezin hobea da, eta maila guztietako surflarientzako modukoak dira.

Mendeetan zehar hiribilduaren ardatz ekonomikoa izan zen itsasadarra aisialdiko elementu ludiko bilakatu da. Ertz batean kirol portu txiki liluragarria dago. Itsasadarraren kaietan, egunero lehorretik eta ontzietatik arrantza egiten duten arrantzaleek beraien harrapaketei buruz hitz egiten dute. Beste aldeko ertzean, Casa Campo izeneko gune babestua dago: urtero ubarroiak, lertxunak eta zenbait hegazti limikola jasotzen dituen padura ederra. Baina Deba zerbaitetaz harro baldin badago, pasealekuei, lorategiei eta parkeei eskainitako lekuaz da: herriaren azalera osoaren ia herena. Horren adibide bikaina Calbeton zumardia da, 2 hektarea hartzen dituen zuhaitzez eta lorategiz beteriko leku ederra, haurren eta nagusien jolasleku.

Debako flyscha

Debako kostaldea mundu osoko interesgarrienetakoa da, bertan ematen diren fenomeno geologikoen eta elementu biologikoen aberastasuna dela eta. Biotopo babestua izendatua dago eta Euskal Kostaldeko Geoparkearen zati ikusgarrienetakoa da.

Bertan, flysch formazio ikusgarriak daude, Mendata eta Sakoneta inguruetan batez ere. Flysch izenekoak itsasoaren higadurak geruza gogorretan eta bigunetan sortzen dituen fenomenoak dira. Harkaitzak ehundaka metro sartzen dira uretan, saihets gune handi gisa, eta ikuskizun bikaina eskaintzen dute marea behean dagoenean.

Kostaldean zehar hondartza eta kala ezkutuak ikusten dira: batzuk, hondarrezkoak; besteak, uharrizkoak. Benetako paradisua, naturaz, bakardadeaz, lasaitasunaz… gozatu nahi duen ororentzat.

Itsaslabarren gainean, itsasoari begira, Elorriaga eta Itsaspe auzo txikiak eta Santa Katalinako begiratokia daude, Kantaurialde osoko talaia ederrenetakoa. Horien oinetan, itsaslabarraren gainean sugea balitz bezala doan errepide nazionalak mendia bitan banatzen du, eta “La Hilandera” eta “La Salve” izeneko begiratoki panoramikoetan gelditzeko gonbidapena luzatzen digu. Benetan merezi du bidean geldialditxo bat egitea: kostaldearen ikuspegia ikusgarria da.

Barnealdean, karstaren mundu ezkutua aurkituko dugu; kareharrien higadurak sortutako paisaia ikusgarria, aspaldi itsaso tropikal baten azpian eratua. Milioika urtetan, urak zulo eta bide asko egin ditu kareharrizko harkaitz hauetan, formazio desberdinak eraginez: haitzuloak, simak, lapiazak, dolinak, errekak, sakanak... Lurrazpiko zein gainazaleko ikuskizun paregabea.

200.000 urte inguru dira gizakia Deba bailaran finkatu zela. Berrogeita hamar haitzulo eta aztarnategi baino gehiago daude, eta Kantauri isuriko paleolitikoko multzo garrantzitsuenetakoa osatzen dute. Eta bertan aurkitutako aztarna arkeologiko garrantzitsuek bi gizaki mota egon direla egiaztatzen dute: Neandertala eta Cro-magnona. Inguru honi "Dordoña txikia" deitzen dionik ere bada. 

Ia zonalde guztia Izarraitz mendigunearen barruan dago, "Erkidegoko Garrantzizko Gune" (Lic) gisa proposatutako lekua da, eta gainera, altxorrez zipriztinduta dago. Bertan daude Itziar eta Lasturko bailara, baita Lasturko San Nikolas gune txikia ere.